Rouw stopt niet als je leven doorgaat

Ik fiets naar huis en trap de benen uit mijn lijf. Mijn keel voelt dichtgeknepen. De tranen duwen zich een weg naar buiten. Ik wil ze niet, nog niet, dus ik trap nog harder. Met iedere beenbeweging duw ik een stukje van mijn verdriet mijn lijf uit. Links, rechts, links, rechts. Zojuist zetten we zoonlief af bij het kleuterplein. Hij gaat een nieuwe fase in, en wij dus ook. Het brengt een golf van rouw omhoog. Ik trap het weg. Links, rechts, links, rechts. De cadans is als balsem op de gewonde ziel.

Er zit geen meisje voorop mijn fiets. Links, rechts, links, rechts.
Nooit dat kleine meisje naar de kleuterschool. Links, rechts, links, rechts.
Blonde staartjes voor mijn geestesoog. Links, rechts, links, rechts.
Zou ze naar school hebben gekund? Links, rechts, links, rechts.
Misschien wel naar het medisch kinderdagverblijf? Links, rechts, links, rechts.
Ik had haar in elk geval vast kunnen houden. Links, rechts, links, rechts.
Het is zo leeg zonder haar. Links, rechts, links, rechts.
Het zo leeg zonder broertje of zusje. Links, rechts, links, rechts.
Waarom moest het zo? Links, rechts, links, rechts.
Waarom altijd weer dit verdriet? Is het niet een keertje klaar? Links, rechts, links, rechts.

Veel te snel ben ik thuis. Er is nog zoveel verdriet en rouw over. Ooit besloot ik vanuit emoties te gaan hardlopen. Ik liep mezelf helemaal kapot. Er bleek een stuk meer emotie dan conditie, maar stilstaan joeg me angst aan. Stilstaan was voelen. Nu stap ik van de fiets. Een tijdje ijsbeer ik door het huis. Het stormt vanbinnen. Golven rouw zoeken een weg naar buiten. Ik heb nog wat tijd nodig. Ik leg alles opzij en besluit te schrijven. De woorden buitelen eruit. Er stroomt rouw op het papier. Naast de blijdschap over het bijzondere geluksmoment voor zoonlief, vindt ook al het verdriet een weg naar buiten. 

Rouwen duurt een leven lang

Rouwen houdt niet op wanneer het leven verder gaat. Er blijven altijd momenten komen waarop je dierbare gemist wordt. Momenten waarop het incompleet voelt. Hij of zij had erbij moeten zijn. Het had anders moeten lopen. Jullie hadden hier samen moeten staan. Je oudste had ook afscheid moeten nemen van groep acht. Je vader had vooraan moeten zitten op jouw bruiloft. Je had je zus nog om advies moeten kunnen vragen nu je zelf kinderen krijgt. Je dochter had haar kind moeten helpen met het verhuizen naar een studentenkamer. Je had op kerstavond zo graag je gezin compleet gehad. Rouwen duurt een leven lang. Steeds zijn er mijlpalen waarin dierbaren worden gemist. Momenten om te vieren, momenten van afscheid, of simpel een klein en fijn koffiemoment, waarop je nog even met iemand samen had willen zijn.

Rouw vraagt om aandacht

Rouw vraagt om aandacht, rouw vraagt of het wat van je tijd mag. Het wil gezien, gehoord en gevoeld worden, ook op momenten dat jij er misschien helemaal niet op zit te wachten. Rouwen houdt niet op na het eerste of tweede jaar, rouwen duurt een leven lang. Is dat erg? Nee. Betekent het dat je een leven lang dagelijks verdriet ervaart? Nee. Maar het verdriet is er op momenten wel en wil van tijd tot tijd gezien en gehoord worden. Het klopt zomaar op je deur. Soms op momenten dat je het verwacht, maar verdriet kan ook zomaar aankloppen op momenten dat jij het niet verwacht. 

De kunst is om er ook op die momenten oprecht tijd en aandacht aan te geven en om goed voor jezelf te zorgen. Dat laatste is heel belangrijk. In de eerste weken na een overlijden vindt je omgeving het vaak nog wel normaal dat nog niet alles lukt en is het niet gek dat je nog niet weer volledig deelneemt aan het gewone leven. Maar na verloop van maanden zakt het begrip wat weg. Na een jaar wordt vaak wel van je verwacht dat je weer meedoet. Het leven gaat tenslotte ook door. En dan komt het op zelfzorg aan. Hoe goed ben jij in staat om je grenzen te bewaken? Hoe goed ben jij in staat om ruimte te maken voor rouw, ook wanneer je omgeving de rouw niet meer opmerkt?

Rouwen mag op jouw manier

We zijn snel geneigd om de normen van onze omgeving op onszelf te leggen. Ik zou er nu toch geen last meer van moeten hebben? Dit moet ik toch gewoon weer kunnen? Voor je het weet, duw je jouw verdriet aan de kant, zodat je weer mee kunt doen in dat wat er van je verwacht wordt. Maar rouwen mag op jouw manier. Het doet er niet toe wat je omgeving vindt. Het maakt niet uit wanneer jij zes of zestien jaar na dato ineens een nieuwe golf rouw voelt. Dat is niet raar. Dat mag aandacht krijgen. En jij mag dat op jouw manier doen. Dit geldt voor beide kanten van rouw. Wanneer jij het prettig vindt om wél naar dat ene feestje te gaan, of om wél even naar de kroeg te gaan, ook al overleed jouw dierbare nog maar zo kortgeleden, dan mag jij je vrij voelen om dat te doen. En anderzijds, wanneer jij het zeven jaar na dato toch weer moeilijk vindt om die drie kraambezoeken in een week af te leggen, mag je ook ruimte maken voor rouw en je grenzen aangeven. Vaak voelt het alsof je verantwoording af moet leggen aan de wereld om je heen. En ja, de wereld om je heen stelt vragen en maakt opmerkingen. Maar jij mag jouw weg bepalen, jouw grenzen stellen en die hoef je slechts te verantwoorden naar jezelf. Wel kun je het uitleggen aan je omgeving. Vertellen hoe het voor jou is en dat je ruimte nodig hebt voor rouw. Wanneer we daar met elkaar meer openheid over geven, kunnen deze twee werelden steeds meer met elkaar versmelten. Uiteindelijk blijft er tenslotte geen mens in zijn leven gevrijwaard van rouw.

Zorgen voor je verdriet en voor jezelf

En dan, als rouw ineens om aandacht vraagt, wat doe je dan? Zoek naar wat voor jou prettig voelt. Het eerste jaar rende ik regelmatig hard weg voor de rouw en het verdriet. Dat deed ik om te overleven. Daar is niet per se iets mis mee, ook dat kan zelfzorg zijn. In dat eerste jaar kon ik de volledigheid en de heftigheid van het verlies nog niet aan. Ik kon nog niet accepteren dat het nooit meer anders zou worden, dat de lege plek leeg zou blijven en niet meer opgevuld zou worden. Om overeind te blijven, had ik een bepaalde mate van ontkenning nodig.

Na dat eerste jaar begon ik voorzichtig brokjes verdriet toe te laten. Dan nam ik zo’n brokje verdriet als het ware in mijn handen, voelde het en bekeek het van verschillende kanten, voor ik het weer weg duwde. Ik voelde wat het met mijn lichaam deed. De spanning in mijn spieren die toenam, de pijn in mijn hart, mijn ademhaling en hartslag die versnelden, alsof mijn lichaam zich klaarmaakte om weg te rennen. Kleine brokjes verdriet en pijn liet ik toe. Regelmatig kwam er dan een heftige huilbui, waarin de pijn zo voelbaar was. Stukje bij beetje doorvoelde ik de rouw en er kwam steeds meer aan de oppervlakte.

Ik vond het spannend om mijn verdriet toe te laten, maar merkte al snel dat het me daarna opluchtte en dat bepaalde zaken ook niet meer zo heftig terugkwamen. Soms vraagt de spanning in mijn lijf op zo’n moment om beweging. Dan trek ik mijn schoenen aan en laat ik al lopend de rouw omhoog komen. Links, rechts, links, rechts. Of ik pak pen en papier en laat mijn hand het verdriet vertalen. De beweging van mijn voeten of van mijn pen zet als het ware het verdriet op een andere plek.

Tijd en ruimte voor rouw

Inmiddels weet ik dat ik op bepaalde momenten van het jaar of rondom bepaalde mijlpalen in ons leven tijd nodig heb. Tijd om niets te hoeven, tijd om te lanterfanten, tijd om te rouwen, tijd om verdriet te voelen, tijd om de mooie dingen te vieren, tijd om na het vieren weer te landen, tijd om simpelweg te zijn. Inmiddels gun ik mezelf die tijd en weiger ik nog langer om me daarvoor te schamen. Het is tenslotte mijn leven.

Jij mag zoeken naar jouw manier om te zorgen voor je verdriet en voor jezelf. Wat helpt jou om stukjes rouw toe te laten? Hoe kun jij jezelf tijd en ruimte geven voor verdriet? En wat helpt jou om je daarna weer beter te voelen? Welke zelfzorg heb jij nodig? Ga daar eens naar op zoek!

Vandaag is dus voor mij zo’n dag. Vandaag neem ik de tijd. Om te zijn, om te wandelen, om te voelen en om te schrijven. Dat is mijn manier. Zo kan ik vanmiddag weer bij school staan en vieren. Vieren dat zoonlief nu een echte kleuter is. Vieren dat hij zijn eerste dag erop heeft zitten. Vieren dat mijn kleine man zo groot wordt. Samen naar huis gaan en genieten van al die kleine momenten en grootse verhalen.