Wat de filosoof Seneca ons leert over het leven - en dus over rouw

Luister jij weleens een podcast of luisterboek? Zelf ben ik bij vlagen een actief luisteraar, vooral tijdens de dagelijkse wandeling met de hond. Hoewel ik met plezier in stilte wandel, vind ik het ook fijn om juist tijdens die wandeling nieuwe dingen te ontdekken. Vandaag was dat een luisterboek waarin het gedachtegoed van verschillende filosofen kort uiteengezet werd. En voor je afhaakt: daar hoorde ik iets wat onwijs interessant is voor ieders leven. Ook voor dat van jou. Of je nu een dierbare verloren bent, je weg zoekt na een scheiding, te dealen hebt met ongewenste kinderloosheid, frustraties kent vanuit het opvoeden, vanuit het niet begrepen worden door de wereld om je heen, of… vul maar in. Ik neem je even mee op reis.

Terug naar nul. Bijna dan…

We gaan terug in de tijd en landen ergens vlak na het begin van onze jaartelling. De tijd van een man die geen makkelijk leven kende. We hebben het over de filosoof Seneca. Hij kende een hoop frustratie en tegenslag en deelde ondertussen zijn visie op de kunst van het leven. Die visie intrigeerde me, juist vanuit mijn eigen rouw- en levenservaring.
Al wandelend hoorde ik meer over Seneca. Hij concludeerde dat aan elke frustratie eenzelfde basis ten grondslag ligt: een wens die in botsing komt met de onbuigzame werkelijkheid. En precies dat vond ik zó treffend. Frustratie, boosheid, verdriet: vaak komt het inderdaad voort uit een wens die in botsing komt met de onbuigzame werkelijkheid.

• Je wens is om je kinderen op te zien groeien. De onbuigzame werkelijkheid is je kind dat overlijdt.
• Je wens is om samen met je partner het leven door te brengen. De onbuigzame werkelijkheid is het overlijden van je partner. Of het scheiden van jullie levenswegen.
• Je wens is om carrière te maken en je levensvervulling uit je werk te halen. De onbuigzame werkelijkheid is dat je door ziekte niet langer in staat bent om te werken.

Trek de lijn maar eens door. Vul het in met grote en kleine frustraties. Je wens is een vakantie waarin je heerlijk bijtankt en geniet van het zonnetje. De onbuigzame werkelijkheid is natuurgeweld, waardoor je gedesillusioneerd naar huis vertrekt. Je wens is een ontspannen avond op de bank. De onbuigzame werkelijkheid is een kind dat niet gaat slapen en je tien keer roept (persoonlijke ervaring uiteraard 😊)

Landen in de realiteit

Het gevaar van al die wensen en verlangens is dat de realiteit soms zo anders is, zo hard. Je dierbare overlijdt. Je relatie loopt op de klippen. Je kinderwens wordt niet vervuld. Natuurgeweld zet een streep door al je plannen. Noem het maar.
Hoe heftig onze reactie op frustratie is, wordt voornamelijk bepaald door wat we als normaal beschouwen, leerde Seneca. En daar vond ik in Seneca een vriend. Want hoe ‘minder’ je als normaal aanneemt, hoe ‘makkelijker’ je meebeweegt met het leven. Gelijk maar weer even concreet maken?

• Als jij vindt dat je een ontspannen avond op de bank hebt verdient en het krijgen daarvan als normaal aanneemt, leidt de realiteit van een kind dat 10x uit bed komt waarschijnlijk tot een flinke frustratie. Als jij zonder verwachting die avond ingaat, of met de verwachting dat het kán zijn dat je kind 10x uit bed komt, zal je frustratie waarschijnlijk een stuk minder zijn. Net als wanneer het jouw normaal is dat kinderen de wereld vanuit zichzelf beleven en zich nog niet kunnen verplaatsen in wat voor jóu belangrijk is. Laat staan met dat laatste rekening te houden.
• Als jij vindt dat een ontspannen, fijne, goede vakantie normaal is en je toebedeeld hoort te worden, leidt de realiteit van keiharde regen, hagel of ander natuurgeweld tot een bak frustratie en waarschijnlijk ook tot de nodige boosheid op de natuur of het leven in zijn algemeenheid. Als jij uitkijkt naar een vakantie met de nodige ontspanning, maar weet dat het geen vanzelfsprekendheid is, geen recht, zul je vast ook balen, maar hoef je een stuk minder energie te verspillen aan je boosheid op de natuur of ‘het leven’.
• Als jij van mening bent dat samen oud worden tot het normaal behoort, en dat beeld bruut verstoord wordt door een scheiding of overlijden, kan dat een flinke portie boosheid op het leven met zich meebrengen. Als jij weet dat het eindig kán zijn en onderweg flink geniet van wat er wél is, ervaar je bij dat einde net zozeer verdriet, maar is niet je wereldbeeld aan gruzelementen geslagen.

Jouw aanname beïnvloedt je ervaring van de realiteit

Vooropgesteld: rouw is een hele normale reactie op een verlieservaring. Je bent een wezen dat zich liefdevol hecht aan andere wezens, en het scheiden daarvan doet pijn. Het verdriet en de pijn heb je te doorvoelen, JUIST om weer vol in het leven te kunnen staan.
Wat me echter zo aanspreekt in het beeld dat Seneca hier schetst, is dat de aanname die jij vooraf hebt (je verwachting, je wens, het normaal) invloed heeft op hoe je je ná de confrontatie met de werkelijkheid, de realiteit, voelt. Dit is wat ik ook regelmatig zie gebeuren in allerlei verliessituaties: je hele wereldbeeld (jouw normaal) wordt aan gruzelementen geslagen. En dat heeft impact.

Juist door deze blik op het leven van Seneca te horen, viel er voor mij iets op zijn plek. De aannames die ík deed voor we kinderen kregen versus de realiteit van het nu.

• Dat het vast wel op zijn plek zou vallen, dat ouderschap.
• Dat het heus wel naast elkaar kon bestaan voor mij, moederschap en carrière maken.
• Dat het nóg mooier zou zijn met een tweede kindje erbij.
• Dat mijn werkgever in de zorg echt wel zou begrijpen dat rouw diep ingrijpt.

De realiteit bleek anders.
Dat ouderschap ging helemaal niet zo vanzelf en blijkt bij tijd en wijle een flinke confrontatie met jezelf: frustraties.
Ik worstelde met mijn ambities in mijn werkende leven versus het ouderschap: frustratie.
Dat tweede kindje overleed en een derde zou er helaas nooit komen: frustratie (los van het verdriet).
Mijn leidinggevende begreep helemaal niets van de impact van rouw: boosheid en enorme frustratie.
Gek genoeg deed ik nooit de aanname dat ik mijn kinderen groot zou zien worden. Vraag me niet waarom. Zo stond ik in het leven. Je kinderen zien opgroeien vond ik niet vanzelfsprekend. Na het overlijden van Aimée heb ik met dat stuk, die waaromvraag, dus ook nooit geworsteld. Dat deel van mijn wereldbeeld bleef intact.

Een ongezien aspect van rouw: je wereldbeeld bijstellen

Een taak die bij rouw op je afkomt, en waar veel mensen geen weet van hebben, ligt precies hierin besloten: jij had een beeld van de wereld, van de realiteit. Je verwachtte niet dat het geweld jóuw geliefde zou kunnen treffen. Je verwachtte niet dat je je kind zou overleven. Je verwachtte niet dat het afscheid nemen van je ouder(s) je zó diep zou raken. Je verwachtte niet dat iemand zich zo roekeloos zou gedragen dat jij daardoor je baan niet meer zou kunnen uitvoeren. Je had niet door dat die baan zó belangrijk voor je was, waardoor je nu niet weet wie jij bent zonder.

Verlies raakt je soms diep in het beeld dat je van de wereld hebt. Het laat alles rammelen wat je vooraf dacht, waar je in geloofde, waar je voor stond. En daar komt onze Seneca dus om de hoek kijken met zijn levenswijsheid.

Wat jij daar nu concreet mee kunt? Juist door die aannames in beeld te brengen, kun je jezelf voorzichtig meer en meer begrijpen in je verdriet, in je boosheid, je frustraties. Onderzoek het eens. Welke verwachtingen had je en waarin is de realiteit nu zo anders? Doe dat in alle mildheid. Het is helemaal oké dat jij die verwachting had. De realiteit is nu echter anders. Je mag met mildheid kijken naar de jij die de aannames deed en vervolgens voelen wat de huidige realiteit met je doet, waar het je raakt.

Dus tot slot...

Welke frustraties, boosheid of verdriet ervaar jij? En welke aannames die je vooraf deed passen daarbij? In hoeverre beïnvloeden die aannames de gevoelens die je ervaart rondom jouw situatie? Je hoeft geen pasklare antwoorden te hebben, maar onderzoek het eens. Bevraag jezelf. Onderzoek.
En ondertussen ben ik heel benieuwd wat jij ontdekt, wat er bij jou naar boven borrelt. Laat je het me weten?

O... en borrelt er iets omhoog wat je verder wilt onderzoeken? Vraag dan gerust naar de mogelijkheden voor een 1-op-1-gesprek. Dat doe je door me te mailen.

PS: In mijn blogs en mails deel ik slechts "mijn visie op levenskunst" en de hersenspinsels die daarbij horen. Ontdek zelf vooral de jouwe! Nieuwe schrijfsels automatisch in je mailbox ontvangen? Schrijf je in voor de inspiratiemail.